Pin It

 

Nei Tabono Tebwaitonga 36 ana ririki ao Burantetaake Iaokiri, 21 ana ririki bon taan mwakuri ngaiia ngkoa n te karikirake ae te Kiribati Outer Islands Food And Water Project ke n kinaaki n arana ae te KOIFAWP. Aine aikai are a moan katabwenai nakoa n aia tabo n mwakuri aika a boou bwa Nei Tabono Tebwaitonga e riki bwa te moan aine n taua te nakoa ae te Outer Islands Water Technician (OIWT) i Kiribati n ana abamwakoro ae Tabiteuea Meang are e mena iaan te MISE ao Nei Burantetaake Iaokiri bwa te moan n aine n riki bwa te Nursery Woman i Kiribati n ana abamwakoro ae Onotoa are e mena iaan te Ununiki, MELAD.

 

 

                                Burentetaake Iaokiri- 21 yeard old. First Nursery Woman from Onotoa Island in Kiribati

 

 

 

 

Tabono Tebwaitonga-36 years old. The first Outer Island Water Technician from Tabiteuea North in Kiribati.

 

N akean te raraoma man aia tibwatibwa aine aikai ao a kaotia bwa te reirei, te kataneiai ao aia mwakuri aika a tia n rinanoi inanon aia tai n mwakuri n te KOIFAWP, e a anganiia rabakau ma te atatai are e a buokiia n karekea nakoaia are a riki ngkai ngaiia bwa taian moan aine n nakoa aika te OIWT ao te Nursery Officer i Kiribati ake a bon ti kaainaki irouia mwane ma ngkoa. Aio are e bon riki bwa te rongorongo ae e raka ao ni boou n karakin Kiribati.

E tibwatibwa ana namakin Tabono ao n taku, “Ngai bon te aine ae I a tia n iein ao n kariki ao n tia n makuri n te KOIFAWP man 2018 nakon 2020 n riki iai bwa te Community Facilitating Officer n au kaawa ae Terikiai Tabiteuea Meang. N September 2020 ao I a reke nakon nakoau ae te Outer Islands Water Technician (OIWT) iaon abau ae Tabiteuea Meang. I kakatonga ao man kakabwaia n tia n riki bwa te tia mwakuri n KOIFAWP are ngaia e wantongaai n rabwakau n taian reirei ake a karekei man KIT ibukin te plumbing are ngaia e a buokai n au tai n ukeuke n kamaran nakoa tabon au been n karaoan te ukeuke ao ngaia ae ia riki ngkai bwa te moan aine iaon Kiribati n riki bwa te OIWT. Ai bon bwanaau n karabwarabwa nakon te karikirake ae te KOIFAWP are e a tia n uarokoai ao n karokoai n nakoau ae I mena inanona ngkai. I bon rang rotaki n te kukurei ao n karabwa Uean te maiu ibukin tibwangau aio. E a koro nanon miiu are I mamataaiakiniia ngkoa aine aika aranaki bwa a karaoi mwakuri n mwane. N te tai aio ao I a reke bwa te moan aine n nakoau ae te OIWT. Au kakaewenako nakoia aine bwa kam na riai n aki maaku ke n maama n niniianako taian tabo n mwakuri ake ko nano iai bwa ti te arona ngaira ma mwane”.

Nei Burantetaake Iaokiri e tibwatibwa naba rotakina n te kukurei ao te kakaitau ngke e kaongoaki bwa e a reke bwa te moan aine n riki bwa te Nursery Officer mai Onotoa iaon Kiribati ao man taku, “I aki kakoaua ngke I a tuangaki bwa I a reke imwiin te ukeuke are e karaoaki ibukin te Nursery Officer. Mwaitira n ukeuke n te tai arei bon 26 bwa 6 mwane ao 20 aine. E bukibuki mwanawau ngke e nang bo te ukeuke ma ngke I kauka te beeba ao e a bon tei naba imatau ara mwakuri ake ti kakaraoi n te KOIFAWP. Taian reirei ma kataneiai iaon te kamkamka ma te aron te kabwebwe ao n reitaki ma tuoan te mwatai iaon te kamwaanga are bon ngaia oin tabera n te KOIFAWP, bon kanoan raoi ara ukeuke. I a bon anga bwanaau n karabwarabwa ao n kakaitau nakon te KOIFAWP ibukin wantongakiu n te rabakau ma te wanawana iaon te ununiki are ngaia e a bon katebenakoai ibuakoia raou n ukeuke n riki bwa te moan Nursery Woman mai abau ae Onotoa iaon Kiribati ni moa man 29/08/2022 are I teirake iai.  

Figure 1Nursery woman ngke e koromwaanga

Aio are e a bon katekea teuana mai ibuakon ana taakete KOIFAWP are karikirakean rabakauiia aine bwa ana kona n tei iaon waeia n karaoi tibwangaia bon ibukiia ma aia utu, aia abamwakoro ao abaia. Ngkai ai bon uoman ana taan mwakuri ngkoa KOIFAWP ake a moan katabwena te nakoa n OIWT ao te Nursery Woman iaon Kiribati. A bon riki Tabono ma Burentetaake bwa ana kamoamoa KOIFAWP ibukin aia kekeiaki ma aia botumwaaka n aia beku ibukin aia abamwakoro ao n katekeraoa aia waaki ae e boou n aia tabo n mwakuri aika a kakaokoro.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Pin It

Ana Charter KOIFAWP ibukin nikiran bwain tangke ioan 4 abamwakoron Kiribati.

E mwananga ana Charter KOIFAWP ae MV Aratobwa n tairikin te Kaabong 30/06/2022 ibukin nikiran bwain Tangke I Abemama, Nonouti, Tabiteuea Maiaki ao ai Tabiteuea Meang ao n okira Tarawa n tairikin te Kaonobong 09/07/2022. Aio te tangke are e a bon roko naba ma bwain autina. E iraki iroun ana aobitia KOIFAWP temanna ae te Gender and Youth Officer (GYO) ae Teruabine Anna Nuariki are e a karaoa naba te bowi ma Kauntira n abamwakoro ibukin kamataata ma rinanoan riki aia boraraoi kaain te Water User Groups (WUGs), are 6 nakon 7 n auti are ana kabongana te tangke n ran. E aki reke ana maroro ma Nonouti ibukina bwa e bon tuai uki kawaran ana abamwakoro.

E roko I Abemama n te Kanimabong 01/07/2022 ao n butimwaeaki iroun te Island Facilitating Officer man KOIFAWP ae Kamaawa Ioane ma kaain aia tiim ao ai kaain te WUGs ake ana kawaerakei ao man anai bwain aia tangke. E kabanea uabong ana bong n kawaerakei kakoon Abemama ibukin kamwaingan bwain aia tangke n ran.  E bon karaoaki te boowi ma kauntira n te kauoua n bong imwain nakon te kaibuke.

    

 E roko I Nonouti n te Tabati 03/07/2022 ao n kabanea uabong n kawaerakei kaakon Nonouti ao man kitana Nonouti nako Tabiteuea Meang ao n roko ikekei n tairikin te Moanibong 04/07/2022.

Man ana babaronga ma ana ibuobuoki te bonomwi n kiraaka ao ana tetewe nakon te boowi n kauntira ao e a reke naba angan te boowi ma kauntira ao n raonaki irouia aia tia tei aika Taberannang Timeon ao te minita Hon Tarakabu Tofinga man MOJ. E a kabwarabwaraaki iai aron barongaan kakoroan bwain Tangke n ran ibukin ana botannaomata are e nikiraki n ana Charter KOIFAWP ae LC Aratobwa. E bon bane naba n te bong anne te kaako ao man aia ibuobuoki kaain te kaawa ae Eita are a uraki kaako, ao a bon bane n tan raoi aia kaako n kawakinaki n aia tabo n kaako bukina bwa akea kaain te ‘WUGs/ ‘Wake’ aika a roko n butimwaai bwain aia tangke. E bwenako naba n te tairiki anne nako n kaea Tabiteuea Maiaki ao n roko I Tabiteuea Maiaki.

Te kakuba n te babaronga ae e nakoraoi man ana itera te Island Facilitating Officer are e a kaman roko ma kaain ana tiim, ni ikotaki ma kaain kaawa nako ibukin butimaean bwain aia tangke n ran. Kaain Taku a kaman roko naba ao n urakini bwain aia tangke n ana bwaati te kauntira nakon aia atimwakoro. Ibukina bwa e iara taari e a iremwe te uraki ao n ana tenibong.

Man aia kaeka kauntira man abamwakoro ake 3 ao e oti te nano n boutoka nakon te karikirake ae KOIFAWP ibukin buokaia kaain aia abamwakoro n te ununiki ma karekean tangke ibukin karekean te ran ae e itiaki ake a nikiraki n ana charter KOIFAWP n karokoa n aia tabo. E ngae ngke e iremwe te kakao nakon te bowi ibukin aron mwamwanangan te kaibuke ma te karabwarabwa man te KOIFAWP bwa a bon babane kaain te bowi n kauntira n roko n kaota ingaingaia nakon ana kaongora te KOIFAWP ibukin buokan aia kanganga kaain aia abamwakoro n irekereke ma te ran ao te ununiki.

 

 

                                   

Karaian bwain Tangke i Abemama.                                                     Te Assistant Agriculture i Tab South. Warekan mwaiti arokana                         Urakinan bwain aia tangke Kaain te Water User Group i bemama

                                                                            

 

                                                     

       Karaian bwain tangke irouiia kaain Eita, Tab North                                                                Te warebwai ma kaain te WUGS ibukin bwain aia tangke

Ibukin aki taun te kaibuke ao aikoa kona n bane ana kaako KOIFAWP ibukiia abamwakoro aikai ngaia are a manga tataninga ana kauoua n charter kaain abamwakoro aikai ibukin kakoroaia are e katautauaki bwa nakon te Kanimabong ae 22/07/2022 e na manga kitana Tarawa iai. Nibanen aia bwai kaain abamwakoro aikai ao e a manga mwananga naba te charter nakon 5 riki abamwakoro aika Onotoa, Beru, Nikinau, Tamana ma Arorae n nikiri naba bwain aia tangke n ran.

 

 

  

   

 

  

   

 

 

Pin It

Women of Tabiteuea South are trained on marcotting practice for multiplying their breadfruit food crops.

The Women’s Development Division (WDD) was created in January 2011 under the Ministry of Internal and Social Affairs and then became part of MWYSA.

The WDD aims to promote gender equality and improve women’s and girls’ status and livelihoods in Kiribati by enabling their equal access to resources, opportunities and rights as well as full participation in economic, social and political life.

The WDD’s responsibilities include developing, implementing and monitoring gender policies and programmes on gender equality, providing technical assistance (e.g. training, financial support) to women’s organizations and other stakeholders, hosting national events and awareness raising activities, collecting data and preparing reports.

It's through the benefits offered to the registered Tabiteuea South Welfare Community Group (WCG) that theKiribati Outer Islands Food and Water Project (KOIFAWP) at Tabiteuea South came in in 2021. It became the 7th separate group to join the biggest community group on the island, Kamwengaraoi (Welfare Community Group).

Registered groups such as women’s, families, fishermen, agriculturists, NGOs, corporations and other kind of groups wishing to have access to small aid grants are registered under this government ministry where registration is free.

The project, comprising 11 young men and women have joined the Welfare Community Group (WCG) and have participated in planned activities formulated by its executives in its monthly meetings.

Prior to joining the WCG, the KOIFAWP team have been working and conducted training with six villages from the island encompassing youths, women and men.

 Trainings conducted by KOIFAWP team were on plumbing, house construction, media and knowledge management, human right, goal setting, Johari Window, gender mainstreaming, sensitivity and establishing women and community organization. They have had training on agroforestry, data collection, electronic reporting tools that they are working with.

Tabiteuea South WCG have ongoing trainings conducted by MWYSSA such as cooking, sewing and making local handicrafts.

As in the case of KOIFAWP team, the reason for joining the Island WCG (Kamwengaraoi), is to work and know members so they can propose home gardening to be included as one of the adopted activities established in every homes.

The SCG is a registered organization and is fully recognized and supported by the Island Council.

The KOIFAWP team has not established their own community but they join the Kamwengaraoi (Island Welfare Community) for benefits that are available to members only such as trainings on cooking, sewing, handicrafts-making, exclusive training for men.

Furthermore, monthly meetings are conducted where important tasks and issues are addressed, needs and concerns or issues are discussed to rectify the situation.

With the full support of the Island Council to WCG, KOIFAWP team is now engaged with the island’s welfare group where they hope to involve members with their home gardening plans.

                                                                                  ENDS

Pin It

 Organic farming has become one of the most sought- after part time job for women looking for self-sufficiency in home gardening in Kiribati. Organic farming, the only practiced method for both subsistence and cash crop farming since the early 1990s since the abolition of fertilizers in the country.

Since the introduction of growing newly introduced food crops into the country by the Agriculture   Division, women has taken over the agribusiness industry, through trainings and workshops. They sustain their farms with the help of their children who assisted by collecting organic waste materials such as green and brown leaves, sea-weed collection, watering the garden and learning to sell marketable produce.

The Kiribati Outer Islands Food and Water Project’s funded IFAD project has empowered women through numerous trainings conducted on the nine established project islands implemented in the Southern

Empowering women through the project’s training on Humans Right, Goal Setting, Johari Windows, Gender Mainstreaming, Sensitivity and Establishing women’s Organization has been provided.

Cultural Aspects: Culturally, I Kiribati women tend to be left out from decision-making, training, education and employment. In the late 1960s, women lived in the capital as housewives and the government work force was mostly men during the colonial era.

It was in the early 80s when an abrupt change came into being. Young girls flocked secondary schools and office spaces.

As of now, the government work force now is about 70% made up of women in Kiribati.

They have become heads of their households with equal rights as men in decision-making and running the household.

Independent.

 Compared to women living in the 1970s and a woman of today, the traditional custom where decision-making were left to men has now been reversed.

Top government positions have been filled with more than 60% of women holding top positions and most of the jobs.

In today’s trend, most government, businesses and private sectors are mostly occupied by women.

From the women’s perspectives, money is the leading factor to their independence.

House wives have moved to take on sustainable small-scale farming. This empowers them to earn from their own garden plot, sell the surplus produce and earn their own money which gives them independence.

They are no longer reliant on their husbands for household needs and have enough set aside for their children’s school needs.

Community. Tending a home garden and filling it with leafy vegetables, fruits and edible crops with tubers needs community efforts. Most communities are run by women and they looked after each member’s needs. The practice is to help with home gardening, digging trenches, collecting compost, provide plants and establish home gardens.